Ο στόχος αυτής της παρουσίασης δεν είναι να αναλύσει τα αίτια, τις ευθύνες και τις βιώσιμες λύσεις για την πανδημία. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η κατάσταση της COVID-19 έχει επιδεινώσει την αστάθεια τόσο των θεσμικών συστημάτων όσο και των ατόμων παγκοσμίως, θα ξεκινήσω αναγνωρίζοντας ότι ακριβώς αυτές οι στιγμές αστάθειας ανοίγουν «ρωγμές» στον κόσμο του κατεστημένου, ρωγμές από τις οποίες μπορούν να προκύψουν στοιχεία αλλαγής, οδηγώντας σε νέες κατευθύνσεις. Κοιτάζοντας την κατάσταση μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, μπορούμε να διακρίνουμε στοιχεία που δείχνουν μια αντι-ανθρωπιστική κατεύθυνση, καθώς και στοιχεία που δείχνουν μια ανθρωπιστική κατεύθυνση.

Ως εκ τούτου προκύπτουν ερωτήσεις, τις οποίες δεν νομίζω ότι θα απαντήσω πλήρως. Ελπίζω, ωστόσο, να προσφέρω ορισμένα σημεία για να συμβάλλω στις απαντήσεις.

  • Θα μπορούσε ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ανθρώπινη συνείδηση να ενεργοποιήσει την ικανότητα να φανταστεί κανείς και, ως εκ τούτου, να δημιουργήσει ένα νέο ηθικό, κοινωνικό και προσωπικό παράδειγμα, ως ένα σημαντικό βήμα προς το Παγκόσμιο Ανθρώπινο Έθνος;
  • Συνέβαλαν οι σοβαρές συνέπειες της πανδημίας, σε κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο, σε ευνοϊκές συνθήκες για έναν διάλογο που επιτρέπει στην πρόταση του νέου ανθρωπισμού να φτάσει σε συνομιλητές/τριες που μοιράζονται το ενδιαφέρον για το ίδιο όραμα;
  • Μπορούμε να θεωρήσουμε την πανδημία ως παράγοντα επιτάχυνσης των ιστορικών αλλαγών, στο πλαίσιο της δύσκολης μετάβασης μεταξύ του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε και του κόσμου που θα έρθει;
  • Θα επιτρέψει αυτή η επιτάχυνση να ριζώσει η εικόνα ενός διαφορετικού μέλλοντος στην ανθρώπινη καρδιά, όπως ακριβώς η εικόνα μιας διαφορετικής σχέσης μεταξύ κάθε ατόμου και του γείτονά του, όπου ο ένας κοιτά τον άλλο με νέα συμπόνια και ανοχή καθώς και η εικόνα μιας διαφορετικής σχέσης μεταξύ κάθε ανθρώπου και της ψυχής του;

1. Το πρώτο στάδιο της πανδημίας έφερε την αίσθηση του μοιράσματος και της αλληλεγγύης με άλλους ανθρώπους, τη συνειδητοποίηση μιας μοίρας που μοιράζεται το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, μια κοινή αδυναμία, την ανάγκη μιας κοινής απάντησης, εν συντομία, τη συνειδητοποίηση ότι ανήκουμε στην ίδια ανθρώπινη οικογένεια. Μεγάλος αριθμός φιλανθρωπικών πρωτοβουλιών για την υποστήριξη των πιο αδύναμων άνθισε αυθόρμητα. Αυτή η εμπειρία φαίνεται να έχει συμπαρασυρθεί από την επιδείνωση της κατάστασης, του φόβου, της ανησυχίας και των θεσμικών πρέπει. Αυτή, ωστόσο, είναι πιθανότατα μια εικόνα που ερμηνεύεται από τα μέσα ενημέρωσης, καθώς, στην πραγματικότητα, οι εθελοντές/ντριες συνεχίζουν να εργάζονται επιμελώς για να εξασφαλίσουν υποστήριξη.

Ανεξάρτητα με το πως τα πράγματα μπορεί να έχουν εξελιχθεί, αυτή η εμπειρία ανήκει τώρα στις βιωματικές αποσκευές της μνήμης ατόμων και κοινοτήτων, ως βιώσιμη σχέση με τον άλλον άνθρωπο που θα μπορούσε να γκρεμίσει το τείχος της αδιαφορίας και να γίνει μέρος της ψυχοκοινωνικής ενστάλαξης, για την οποία είχαμε ήδη την ευκαιρία να συζητήσουμε [1], ως παράγοντα μεταμόρφωσης.

2. Μια δεύτερη σκέψη αφορά την πιθανότητα ότι η πρόταση του Νέου Ανθρωπισμού, όπως ορίζεται από το πλαίσιο αυτού του Συμποσίου, θα φτάσει, στη σημερινή κατάσταση, σε έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό συνομιλητών, που είναι ευαισθητοποιημένοι ως προς τη σημασία του.

Στη διατριβή [2] που συζητήθηκε στην απονομή του τίτλου honoris causa από την Ακαδημία Επιστημών της Μόσχας το 1993, ο Σίλο παρατήρησε πώς, όταν εξηγεί τη σκέψη του, συχνά νομίζει ότι, παρόλο που το κοινό μπορούσε εύκολα να ακολουθήσει τη λογική του λόγου του, θα εξακολουθούσε να αποτυγχάνει στο να φτάσει το μήνυμά του στους περισσότερους. Στη συνέχεια προχώρησε στην ανάλυση των απαραίτητων συνθηκών για να διεξαχθεί ένας διάλογος, ορίζοντας τον «διάλογο» ως μια σχέση προβληματισμού ή συζήτησης μεταξύ ανθρώπων και πλευρών, όπου κάποιος μπορεί να αποδεχτεί, να αντικρούσει ή να αμφιβάλλει για τα όσα παραθέτει η άλλη πλευρά. Μεταξύ αυτών, το ενδιαφέρον στο οποίο βασίζεται η συζήτηση, ο σαφής ορισμός του θέματος και το πλαίσιο στο οποίο καταγράφεται ο διάλογος, καθίστανται ιδιαίτερα σχετικά. Εντός του πεδίου εμπίπτει η παγκόσμια σημασία που κάθε πλευρά μπορεί να αποδώσει σε ένα συγκεκριμένο θέμα, μια σημασία που δεν συνδέεται με το θέμα καθαυτό, αλλά μάλλον με ένα σύνολο πιστεύω, με μια κλίμακα αξιών και ενδιαφερόντων ανεξάρτητα από το θέμα. Πρόκειται για προ-διαλογικά στοιχεία, που λειτουργούν εντός ενός συγκεκριμένου κοινωνικού ορίζοντα εποχής και συχνά, τα άτομα θεωρούν ως προϊόντα της προσωπικής τους εμπειρίας και παρατηρήσεων.

Εάν οι προτάσεις του σύγχρονου ανθρωπισμού αποτύχουν να συνδεθούν σωστά με πολλούς συνομιλητές/τριες, αυτό ίσως θα οφείλεται στην επιμονή των ενδοιασμών και των πιστεύω που σχετίζονται με προηγούμενες ιστορικές στιγμές, οι οποίες αποδίδουν μεγαλύτερη σημασία σε άλλα θέματα και όχι σε αυτά που αφορούν το ανθρώπινο ον. Εν κατακλείδι, ο Σίλο δηλώνει ότι «δεν θα δούμε πλήρη διάλογο για τα θεμελιώδη ζητήματα του σημερινού πολιτισμού έως ότου, ως κοινωνία, αρχίσουμε να χάνουμε την πίστη μας στις αμέτρητες ψευδαισθήσεις που τροφοδοτούνται από τα όσα δελεαστικά παρέχει το σημερινό σύστημα». [3]

Τώρα, φαίνεται ότι η συνεχιζόμενη πανδημία έχει κλονίσει εντελώς την εν λόγω πεποίθηση, δεδομένου ότι οι δραματικές της συνέπειες δεν μπορούν πλέον να καλυφθούν ούτε να διαψευσθούν.
Η έκθεση της OXFAM [4] του Ιανουαρίου 2021, με τίτλο «Ο ιός της ανισότητας» που δημοσιεύθηκε στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, υπογραμμίζει πώς η πανδημία του κορωνοϊού, δυνητικά, προδιαγράφεται ότι θα προκαλέσει ταυτόχρονη αύξηση των ανισοτήτων σε σχεδόν κάθε χώρα του κόσμου. Ο ιός επιδείνωσε και ανέδειξε προϋπάρχουσες ανισότητες σε οικονομικό, φυλετικό και έμφυλο επίπεδο.

Μερικά στοιχεία:

– Η περιουσία των δισεκατομμυριούχων αποκαταστάθηκε στα αστρονομικά προ-πανδημικά επίπεδα σε μόλις εννέα μήνες, ενώ η ανάκαμψη των φτωχότερων ανθρώπων στον κόσμο μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από μια δεκαετία.

– Η αύξηση του κεφαλαίου των 10 πλουσιότερων δισεκατομμυριούχων στον κόσμο, η οποία καταγράφηκε στην αρχή της κρίσης, θα ήταν περισσότερο από αρκετή για να αποτρέψει την παγκόσμια φτώχεια που αποφέρει ο κορωνοϊός και να καταστήσουν τα εμβόλια κατά της πανδημίας προσιτά σε όλες/ους.

– Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι γυναίκες υποφέρουν πολύ περισσότερο από την ανεργία στους οικονομικούς τομείς που έχουν πληγεί.

– Οι Βραζιλιάνοι αφρικανικής καταγωγής έχουν 40% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από την COVID-19 από τον λευκό πληθυσμό και, στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι αφροαμερικανοί και οι λατινοαμερικανοί πολίτες έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από την COVID-19 σε σύγκριση με τους λευκούς πολίτες.

Η κρίση του κορωνοϊού έχει πλήξει έναν ήδη άνισο κόσμο. Έναν κόσμο στον οποίο μια μικρή ομάδα περί των 2.000 δισεκατομμυριούχων διέθετε περισσότερα κεφάλαια από όσα θα μπορούσαν να ξοδέψουν σε χίλιες ζωές. Έναν κόσμο στον οποίο σχεδόν το ήμισυ της ανθρωπότητας έπρεπε να ζει με λιγότερα από 5,50 δολάρια την ημέρα. Έναν κόσμο που βασίζεται σε ένα σύστημα διαστρεβλωμένων αξιών, που προκαλούν στους άνεργους και τους περιθωριοποιημένους ενοχή και ντροπή, μετατρέποντας τον θυμό σε παραίτηση.

Η επιδείνωση της κατάστασης έχει αρχίσει να απασχολεί τους θεσμούς. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) έχουν δηλώσει σοβαρά ανήσυχοι από τον κίνδυνο αύξησης του παγκόσμιου επιπέδου ανισοτήτων λόγω της πανδημίας και των καταστροφικών συνεπειών της.
Πολλές κυβερνήσεις και υπερεθνικά θεσμικά όργανα έπρεπε να αναζητήσουν νέες απαντήσεις στην άνευ προηγουμένου κατάσταση που βιώνουμε. Οι μετασχηματιστικές πολιτικές, που φαίνονταν ακατανόητες πριν από την πανδημική κρίση, ξαφνικά αποδεικνύονται βιώσιμες.

Είναι προφανές ότι, παρά την δηλωμένη πρόθεση αλλαγής του μοντέλου ανάπτυξης, αυτές είναι οι τομεακές πολιτικές, στον οικονομικό, κοινωνικό, υγειονομικό τομέα, στο περιβάλλον και σε άλλους τομείς, οι οποίες προσπαθούν να «διορθώσουν» τα ολοένα και πιο εμφανή σφάλματα ενός καταρρέοντος συστήματος, με στόχο να το συναρμολογήσουν εκ νέου, αν όχι να επωφεληθούν από το χάος της πανδημίας, ώστε να τοποθετήσουν τα διάφορα ενδιαφέροντα που τις υποκινούν σε καλύτερη γεωπολιτική θέση.

«Όλα πρέπει να αλλάξουν έτσι ώστε όλα να παραμείνουν ίδια», όπως θα έλεγε ο Tomasi di Lampedusa. [5]

Όμως, όπως γράφει ο Σίλο, «Μόνο με τη συνεχιζόμενη αποτυχία αποσπασματικών λύσεων θα φτάσουμε σε έναν νέο ορίζοντα ερωτήσεων και προϋποθέσεων που είναι κατάλληλες για έναν διάλογο. Τότε, αυτές οι νέες ιδέες θα τύχουν σταδιακής αποδοχής και αυτοί οι πληθυσμοί, που σήμερα στερούνται ελπίδας, θα αρχίσουν να κινητοποιούνται». [6]

Είναι όλο και πιο προφανές στα μάτια μας ότι οι τομεακές πολιτικές που εφαρμόζονται, αναμένεται να αποτύχουν. Αρκεί να σκεφτούμε τον ντροπιαστικό πόλεμο των εμβολίων, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, δίνοντας προτεραιότητα στα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα έναντι της ανθρώπινης ζωής. Η πανδημία έχει επισημάνει παντού λάθη και ψεύδη, ξεκινώντας από το ψέμα ότι η ελεύθερη αγορά θα εξασφάλιζε την υγεία και την υγειονομική περίθαλψη για όλους/ες.
Η απώλεια εμπιστοσύνης σε οποιαδήποτε πιθανή βελτίωση της τρέχουσας κατάστασης, η οποία έχει ήδη επιδεινωθεί από την πανδημία και την αποτυχία των αποσπασματικών απαντήσεων που εφαρμόζει το σύστημα, θα ανοίξει άραγε το δρόμο σε μια καινούρια οπτική για τον κόσμο και τις κοινωνικές σχέσεις και θα ξεκινήσει μια κινητοποίηση της κοινωνικής βάσης;

Γράφει γι’ αυτό ο Arundhati Roy [7]: «Ιστορικά, οι πανδημίες ανάγκασαν τους ανθρώπους να συγκρουστούν με το παρελθόν και να φανταστούν τον κόσμο τους εκ νέου. Αυτή η πανδημία δεν έχει διαφορές με τις προηγούμενες: Είναι μια πύλη, μια πύλη μεταξύ του σημερινού κόσμου και του επόμενου. Μπορούμε να επιλέξουμε να τη διασχίσουμε, σέρνοντας μαζί τα πτώματα της προκατάληψης και του μίσους μας, της εχθρότητας, των δεδομένων μας και των νεκρών ιδεών μας, των μολυσμένων ποταμών και των καπνισμένων ουρανών μας. Ή μπορούμε να περπατήσουμε ελαφρά, με λίγες αποσκευές, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο. Και έτοιμοι να πολεμήσουμε για αυτόν.» [8]

3. Μια τελευταία σκέψη αφορά τον αντίκτυπο της πανδημίας σε αυτό που έχουμε ονομάσει «η σχέση μεταξύ κάθε ανθρώπου και της ψυχής του». Ο αντίκτυπος της πανδημίας φαίνεται να έχει επιταχύνει τη διαδικασία αποσύνθεσης ενός κόσμου που, για αιώνες, δείχνει σημάδια ανεπάρκειας στην κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο.

Στη δύσκολη μετάβαση ανάμεσα στον κόσμο, όπως τον ξέρουμε και στον επόμενο κόσμο, η ανθρώπινη ψυχή βρίσκεται εκτεθειμένη στους ανέμους της αλλαγής και κυματίζει αναζητώντας νέα σημεία αναφοράς.

Ο José Ortega y Gasset την περιγράφει ως ψυχή χωρίς ψευδαισθήσεις [alma desilusionada] ή απογοητευμένη ψυχή, το τελευταίο στάδιο του κύκλου που παρατηρεί σε τρεις μεγάλες ιστορικές κοινότητες: την ευρωπαϊκή, την ελληνική και τη ρωμαϊκή. «Σε καθεμία από αυτές, ο άνθρωπος πέρασε τρεις διαφορετικές πνευματικές καταστάσεις… Από μια κατάσταση παραδοσιακού πνεύματος σε μια κατάσταση ορθολογιστικού πνεύματος, και από εκεί σε ένα καθεστώς μυστικισμού.» [9]

Ο κύκλος ξεκινά με την παραδοσιακή ψυχή, η οποία βρίσκει στην παράδοση, στο παρελθόν, το σημείο αναφοράς και τον κανόνα της. Κατά τον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, τα αστικά κινήματα και τα αγροτικά κινήματα δεν είχαν σκοπό να μεταμορφώσουν το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς. Μάλλον, περιορίστηκαν στην επιδιόρθωση μιας κατάχρησης χωρίς να αμφισβητήσουν το καθιερωμένο καθεστώς. Ακολουθεί η επαναστατική ψυχή, η οποία αντικαθιστά την παράδοση με τη λογική, και επεξεργάζεται ιδέες και ιδεολογίες, βάσει των οποίων δεν κινείται εναντίον της κατάχρησης του καθεστώτος, αλλά εναντίον της χρήσης του, ενάντια στο ίδιο το καθεστώς. Η αποτυχία των ιδεολογιών κλείνει την επαναστατική εποχή, και η απογοητευμένη ψυχή ακολουθεί την ήττα των ιδεολογιών, την ήττα της τολμηρής προσπάθειας να αντικαταστήσει την πραγματικότητα με μια ιδέα, έτσι χάνει την πίστη της τόσο στην παράδοση όσο και στη λογική και να ξεκινά να ανασηκώνει το βλέμμα της.

Η έλλειψη πίστης, η απογοήτευση και η απώλεια της ελπίδας καθιστούν απαραίτητο για τα άτομα να αλλάξουν την κατεύθυνση του βλέμματός τους. Μόλις χαθούν τα σημεία αναφοράς της παράδοσης και της λογικής, των θρησκειών και των ιδεολογιών, τα άτομα βρίσκονται μόνα τους.

«… Το να βρεθεί το άτομο μόνο του το φέρνει αντιμέτωπο με ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε κατάσταση κι αν βρίσκεται και, κατά συνέπεια, πέρα από κάθε σχετικισμό, και το ωθεί να διευρύνει τον ορίζοντά του πέρα από την ιδιαιτερότητα του έθνους, της φυλής, της οικογένειας, της εταιρείας, βρίσκεται αντιμέτωπο με την καθολικότητα του ερωτήματος σχετικά με το πεπρωμένο, το θέμα με το οποίο κάθε άτομο, εφόσον υπάρχει, δεν μπορεί παρά να εξετάσει». [10]

Αλλά πώς να επιλέξει τη νέα εικόνα του κόσμου, το είδος της κοινωνίας, το είδος της οικονομίας, τις αξίες, το είδος των διαπροσωπικών σχέσεων, το είδος του διαλόγου μεταξύ κάθε ατόμου και του γείτονά του;

Αυτή η ερώτηση σε αναζήτηση για το τι πραγματικά χρειάζεται κάποιος, έχοντας αφήσει στην άκρη τις ψευδαισθήσεις που άσκοπα επιδίωκε, δίνει πρόσβαση στις βαθύτερες προσδοκίες που φυλάσσονται στο βάθος της ψυχής του, σε αυτό το θρησκευτικό συναίσθημα [religious] – από τα λατινικά re (ένα εμφατικό πρόθεμα) και ligare (ενώνει) – που τους ενώνει με τη μοίρα των άλλων ανθρώπων και με την εξέλιξη των πάντων, η οποία είναι ανεξάρτητη από οποιαδήποτε προσκόλληση σε μια συγκεκριμένη θρησκεία.

Από εκείνο το σημείο και μετά θα σηκωθούν από την παραίτηση για να σταθούν ως ανθρώπινα όντα, αναγνωρίζοντας τα σημάδια του ιερού μέσα τους, τη δημιουργική και διεθνιστική μεταμορφωτική τους συμπεριφορά, ξυπνώντας από το βαθύ ύπνο της το είδος της πνευματικότητας που τροφοδοτεί τις υψηλότερες φιλοδοξίες του ανθρώπου. [11]

[1]L. Cici, Il Messaggio di Silo e la trasformazione del trasfondo psicosociale [Silo’s Message and the Transformation of the PsychosocialInstillation], 3rd International Symposium of the World Centre forHumanist Studies “Un nuovo Umanesimo per una Nuova Civilità”, Parks of Study and Reflection, Attigliano, 2-3-4 November 2012.

[2]Silo, Le condizioni del dialogo, in Silo, Opere Complete, vol. 1, Discorsi, p. 945, Multimage, Florence, June 2000, and, in digital format, Silo, The Conditions of Dialogue,“Silo.net”, www.silo.net/collected_works/silo_speaks.

[3][Silo, ibid., p. 124 of the digital format].

[4]OXFAM (Oxford Committee for Famine Relief) is an international confederation of non-profit organisations dedicated to the reduction of global poverty, through humanitarian aid and development projects.

[5]Giuseppe Tomasi di Lampedusa,Il Gattopardo [The Leopard], 1st ed. Feltrinelli, 1958.

[6]Silo, ivi.

[7]Arundhati Roy is an Indian writer and political activist in the field of human rights, environmental and anti-globalisation movements. In 1997, she won the Booker Prize with her debut novel, The God of Small Things.

[8][Arundhati Roy, “The pandemic is a portal”, Financial Times, 03/04/2020, https://www.ft.com/content/10d8f5e8-74eb-11ea-95fe-fcd274e920ca].

[9]Ortega y Gasset, El caso de lasrevoluciones, in El tema de nuestrotiempo. Ed. Calpe, madrid, 1923.

[10]Aldo Masullo (1923-2020), Etica della salvezza, Intervista di Renato Parascandolo[“Ethics of Salvation”, an interview by Renato Parascandolo].The interview isincluded in the videotaped work “Viaggio tra i filosofi”– Enciclopedia Multimediale delle Scienze Filosofiche, published by VideoSapere-Paravia.

[11]Il Messaggio di Silo, L’Esperienza, Riconoscimento, in Silo.net [“The Experience: Recognition”, in Silo’s Message, “Silo.net”].

 

Η Loredana Cici γεννήθηκε στη Ρώμη και μένει στη Νάπολη. Έγινε μέλος του Ανθρωπιστικού Κινήματος, είναι μεταξύ των ιδρυτικών στελεχών του Ανθρωπιστικού Κόμματος της Ιταλίας, διετέλεσε πρόεδρος της Ανθρωπιστικής Διεθνούς και συντόνισε το έργο της δημιουργίας του Πάρκου Μελέτης και Περισυλλογής στο Ατιλιάνο. Σήμερα ασχολείται με την προώθηση του Μηνύματος του Σίλο. Αποφοίτησε από τη Νομική, έχει συνεργαστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα με τον Πρόεδρο του Διοικητικού Δικαίου του Πανεπιστημίου La Sapienza της Ρώμης (καθηγητή Sabino Cassese), δημοσιεύοντας πολλά κείμενα σε νομικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Κατείχε πολυάριθμες διευθυντικές θέσεις στη Δημόσια Διοίκηση (Κρατικοί Σιδηρόδρομοι, Υπουργείο Βιομηχανίας, Προεδρία του Συμβουλίου Υπουργών, Εθνικό Ίδρυμα Καρκίνου G. Pascale Ίδρυμα της Νάπολης).

Μετάφραση από αγγλικά/ιταλικά: Pressenza Athens.