Η σχέση μεταξύ του εμπορίου όπλων και του αναγκαστικού εκτοπισμού σπανίως διερευνάται και ο ρόλος των ευρωπαϊκών πολιτικών για το εμπόριο όπλων που διευκολύνουν τις κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε τρίτες χώρες συχνά απουσιάζει από μελέτες εκτοπισμού και μετανάστευσης. Η έκθεση του Transnational Institute, με τίτλο “Καπνισμένες Κάννες” ενώνει τα σημεία μεταξύ του εμπορίου όπλων της Ευρώπης και του αναγκαστικού εκτοπισμού και της μετανάστευσης. Την έρευνα υπογράφει ο “δικός μας” ερευνητής, Αποστόλης Φωτιάδης και η διευθύντρια του τμήματος Πόλεμος και Ειρήνευση, Νιάμ Νι Μπριέιν.
Πέντε μελέτες περιπτώσεων εμπορίου όπλων εταιρειών ευρωπαϊκών συμφερόντων τεκμηριώνουν ότι:
1. Τα ιταλικά εξαρτήματα ελικοπτέρων T-129 ATAK εξήχθησαν στην Τουρκία και χρησιμοποιήθηκαν το 2018 και το 2019 σε δύο επιθέσεις στην περιοχή του Αφρίν στη Βόρεια Συρία στο πλαίσιο της επιχείρησης «Κλάδος ελιάς» και στην επιχείρηση «Πηγή της Ειρήνης» στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, 98.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης στο Αφρίν μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου 2018, ενώ 180.000, εκ των οποίων 80.000 παιδιά, εκτοπίστηκαν τον Οκτώβριο του 2019 ως αποτέλεσμα της επιχείρησης «Πηγή της Ειρήνης».
2. Η Βουλγαρία εξήγαγε πυραυλικά σώματα και ρουκέτες στη Σαουδική Αραβία και τις ΗΠΑ, οι οποίες τελικά κατέληξαν στα χέρια των μαχητών του ισλαμικού κράτους στο Ιράκ. Ο εξοπλισμός άλλαξε δρόμο και χρησιμοποιήθηκε στο Ραμάντι και τη γύρω περιοχή, όπου ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης ανέφερε ότι από τον Απρίλιο του 2015, μετά το ξέσπασμα της κρίσης στο Ραμάντι, περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι εκτοπίστηκαν από την επαρχία Άνμπαρ, που έχει πρωτεύουσα το Ραμάντι, ενώ 85.470 εκτοπίστηκαν ειδικά από την πόλη Ραμάντι μεταξύ Νοεμβρίου 2015 και Φεβρουαρίου 2016. Περίπου το 80% όλων των κατοικιών στο Ραμάντι υπέστη σοβαρές ζημιές μετά την επίθεση. Το 2017 διαπιστώθηκε ότι ένα άλλο πυραυλικό σώμα, κατασκευασμένο στη Βουλγαρία, χρησιμοποιήθηκε από τις δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους στην πόλη Μπαρτέλα, που βρίσκεται στα ανατολικά της Μοσούλης. Τουλάχιστον 200.000 άνθρωποι από μειονοτικές ομάδες εκτοπίστηκαν από την ευρύτερη περιοχή της Μοσούλης μεταξύ 2014 και Ιανουαρίου 2017. Έως τον Ιούλιο του 2019, πάνω από δύο χρόνια μετά τη λήξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Μοσούλη, υπήρχαν ακόμη πάνω από 300.000 άνθρωποι εκτοπισμένοι από την πόλη.
3. Βρετανικά, γαλλικά και γερμανικά εξαρτήματα και ικανότητα παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων πυραύλων, μπαταριών πυραύλων και κουτιών μεταφοράς βόμβας, εξήχθησαν στην Τουρκία, όπου τοποθετήθηκαν σε τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη και εξήχθησαν στο Αζερμπαϊτζάν. Αυτά τα drones, φορτωμένα με εξαρτήματα όπλων ευρωπαϊκής κατασκευής, χρησιμοποιήθηκαν στη σύγκρουση 44 ημερών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία προκάλεσε τον αναγκαστικό εκτοπισμό του μισού αρμενικού πληθυσμού της περιοχής-περίπου 90.000 ατόμων.
4. Μεταξύ 2012 και 2015, η Βουλγαρία εξήγαγε τουφέκια, συστήματα πυροβολικού μεγάλου διαμετρήματος, ελαφριά πολυβόλα, χειροκίνητα υποβρύχια και εκτοξευτές χειροβομβίδων στην εθνική αστυνομία και το στρατό της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (ΛΔΚ). Η σύγκρουση στη ΛΔΚ είναι μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο, ωστόσο η Ευρώπη συνεχίζει να προμηθεύει όπλα που χρησιμοποιούνται για τη διάπραξη ευρύτατων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 2017, η Σερβία εξήγαγε 920 τουφέκια και 114 ελαφριά πολυβόλα που κατασκευάστηκαν αρχικά στη Βουλγαρία. Την ίδια χρονιά, 2.166.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν βίαια, καθιστώντας το ένα από τα χειρότερα από την έναρξη της σύγκρουσης. Συγκεκριμένα, τα βουλγαρικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν στο Βόρειο Κίβου το 2017 και η χρήση τους συμπίπτει με τον αναγκαστικό εκτοπισμό 523.000 ανθρώπων.
5. Τουλάχιστον τέσσερα ιταλικά περιπολικά σκάφη της κατηγορίας Bigliani δόθηκαν στη Λιβύη και χρησιμοποιήθηκαν από την ακτοφυλακή της για να τραβήξει βίαια πίσω στις ακτές και να συγκρατήσει μετανάστες που εγκατέλειπαν τη χώρα. Το 2019, η λιβυκή ακτοφυλακή τοποθέτησε ένα πολυβόλο σε τουλάχιστον ένα από αυτά τα σκάφη και το χρησιμοποίησε στην εσωτερική σύγκρουση εναντίον του εθνικού στρατού της Λιβύης. Πολλοί από αυτούς που εγκατέλειψαν τη Λιβύη είχαν ήδη διαφύγει από άλλες συγκρούσεις σε άλλες χώρες της Αφρικής και της Δυτικής Ασίας που πιθανότατα αγόρασαν ή λάμβαναν ευρωπαϊκά όπλα, έτσι ώστε σε κάθε βήμα του ταξιδιού τους από τον εκτοπισμό στη μετανάστευση, το ευρωπαϊκό εμπόριο όπλων έβγαλε τεράστια κέρδη εκτοπίζοντάς τους αρχικά και στη συνέχεια αποθαρρύνοντάς τους να μετακινηθούν προς τις ευρωπαϊκές ακτές.
Οργανώσεις, ακτιβίστριες – ακτιβιστές και μεγάλη μερίδα υποψιασμένου κόσμου έχουν εδώ και καιρό αντιληφθεί αυτή τη σχέση μεταξύ ευρωπαϊκής πολεμικής βιομηχανίας – πολέμων και διαχείρισης μεταναστευτικών ροών. Εδώ όμως υπάρχουν στοιχεία που την αποδεικνύουν. Αυτές οι εταιρείες έχουν φυσικά και επωνυμίες, οι οποίες καταγράφονται στην έρευνα με σαφήνεια: Airbus (Γαλλογερμανικών συμφερόντων), ARSENAL (Βουλγαρικών), BAE Systems (ΗΒ), Baykar Makina (Τουρκικών), EDO MBM (ΗΒ), Intermarine (Ιταλικών), Kintex (Βουλγαρικών), Leonardo (Ιταλικών), Roketsan (Τουρκικών), SB Aerospatiale (Γαλλικών), TDW (Γερμανικών), Turkish Aerospace Industry (Τουρκικών), and Vazovski Mashinostroitelni Zavodi ЕAD (Βουλγαρικών).
Γενικά συμπεράσματα της έρευνας:
Όπλα και στρατιωτικός εξοπλισμός που κατασκευάζονται και αδειοδοτούνται στην Ευρώπη και πωλούνται σε τρίτες χώρες προκαλούν αναγκαστικό εκτοπισμό και μετανάστευση. Αυτό το εμπόριο όπλων έχει ως κίνητρο το γεγονός ότι η συγκεκριμένη βιομηχανία είναι εξαιρετικά επικερδής. Την ίδια στιγμή οι τρέχοντες μηχανισμοί ελέγχου και παρακολούθησης διευκολύνουν αντί να περιορίζουν τις προβληματικές αδειοδοτήσεις και εξαγωγές.
Το εμπόριο όπλων είναι πολιτικό και καθοδηγείται από το κέρδος αλλά δεν υπόκειται σε κανόνες. Παρόλο που άλλοι τομείς, όπως τα τρόφιμα και η γεωργία, δεν υπονομεύουν το θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή και άλλα ανθρώπινα δικαιώματα με τον ίδιο τρόπο όπως το εμπόριο όπλων, ρυθμίζονται πολύ πιο αυστηρά.
Είναι δυνατή η μεθοδική ανίχνευση όπλων, στρατιωτικού εξοπλισμού και τεχνολογίας, από το σημείο προέλευσης και εξαγωγής μέχρι εκεί που τελικά χρησιμοποιήθηκαν, και η τεκμηρίωση των καταστροφικών επιπτώσεών τους στον τοπικό πληθυσμό. Η έκθεση επιβεβαιώνει πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία ότι τα ευρωπαϊκά όπλα χρησιμοποιούνται άμεσα όχι για την υπεράσπιση του πληθυσμού ή για την ενίσχυση της τοπικής ή περιφερειακής ασφάλειας, όπως συχνά υποστηρίζεται, αλλά για την αποσταθεροποίηση ολόκληρων χωρών και περιοχών.
Η βιομηχανία όπλων εμπλέκεται σε σαφείς παραβιάσεις ρητρών μη μεταφοράς και συμφωνιών τελικών χρηστών παρά το υποτιθέμενο ισχυρό σύστημα ελέγχων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι από τη στιγμή που γίνεται διαπραγμάτευση όπλων και παρόλο που μπορεί να εντοπιστούν, είναι ουσιαστικά αδύνατο να ελεγχθεί ο τρόπος με τον οποίο τελικά θα χρησιμοποιηθούν. Επιπλέον, αν και ήταν γνωστό ότι οι χώρες εισαγωγής έχουν κάνει παραβιάσεις των συμφωνιών που ορίζουν το πού θα καταλήξουν τα όπλα, τα κράτη μέλη της ΕΕ συνέχισαν να τους πουλούν όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό.
Ανεξάρτητα από το αν τα όπλα εξήχθησαν στις επίσημες κρατικές δυνάμεις ασφαλείας ή χρησιμοποιήθηκαν τελικά από παρακρατικές ένοπλες ομάδες ή αν τηρήθηκαν οι συμφωνίες κατάληξής τους και άλλοι μηχανισμοί ελέγχου, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο -τα ευρωπαϊκά όπλα χρησιμοποιήθηκαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις που οδήγησαν σε αποσταθεροποίηση και ως αποτέλεσμα αναγκαστική μετατόπιση και μετανάστευση. Η αποσταθεροποίηση, η οποία διευκολύνθηκε από τα όπλα που παρείχε η Ευρώπη, συνέβαλε στη συνέχεια η Ευρώπη να επεκτείνει σημαντικά τον εξοπλισμό ασφαλείας των συνόρων της για να ανταποκριθεί στην προφανή απειλή που δημιουργείται από πρόσφυγες που προσπαθούν να φτάσουν στην ΕΕ και να ζητήσουν άσυλο.
Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι μεταξύ των κορυφαίων εξαγωγέων θανατηφόρου εξοπλισμού όπλων παγκοσμίως, αποτελώντας περίπου το 26% των παγκόσμιων εξαγωγών όπλων από το 2015. Οι πέντε κορυφαίοι Ευρωπαίοι εξαγωγείς όπλων είναι η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο – μαζί αντιπροσωπεύουν το 22% των παγκόσμιων όπλων εξαγωγών την περίοδο 2016-2020.
Οι εξαγωγές όπλων από τη Βουλγαρία, την Κροατία και τη Ρουμανία έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, μεγάλο μέρος των οποίων εξάγεται σε χώρες της Δυτικής Ασίας. Για παράδειγμα, πριν από το 2012, η Κροατία εξήγαγε πυρομαχικά αξίας κάτω του 1 εκατομμυρίου ευρώ ετησίως, αλλά με την έναρξη του συριακού πολέμου οι εξαγωγές της αυξάνονται κάθε χρόνο για να αγγίξουν τα 82 εκατομμύρια ευρώ το 2016. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία να σταματήσουν τις εξαγωγές όπλων στη Σαουδική Αραβία και τις ΗΠΑ (εάν υπήρχε κίνδυνος εκτροπής αυτών των όπλων), μέχρι στιγμής χωρίς αποτέλεσμα.
Στη Συρία εκτιμάται ότι 13 εκατομμύρια άνθρωποι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια και περισσότεροι από τον μισό πληθυσμό παραμένουν εκτοπισμένοι από τα σπίτια τους – συμπεριλαμβανομένων 6,6 εκατομμυρίων προσφύγων που ζουν σε γειτονικές χώρες, όπως η Ιορδανία και ο Λίβανος, οι οποίοι στη συνέχεια προσπαθούν να φύγουν στην Ευρώπη κινούμενοι αντίστροφα προς τα χέρια που τους εκτόπισαν. Άλλα 6,7 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται εσωτερικά εκτοπισμένοι άτομα εντός της Συρίας.
Πώς θα σταματήσει ο εκτοπισμός εκατομμυρίων ανθρώπων που προκαλείται από τις ευρωπαϊκές εξαγωγές όπλων;
Μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με σκοπό να πάει τη συζήτηση ένα βήμα παρά πέρα διοργανώνει το Transnational Institute, την Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου, στις 5μμ ώρα Ελλάδας. Η συζήτηση θα γίνει διαδικτυακά και στο πάνελ, εκτός του συγγραφέα της προαναφερθείσας έρευνας “Καπνισμένες Κάννες”, Αποστόλη Φωτιάδη θα συμμετέχουν οι Δρ. Χάνα Νιούμαν (Ευρωβουλεύτρια με τους Πράσινους), η Κάθριν Γούλαρντ (Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους), ο Άντριου Φάινσταιν (Συγγραφέας του βιβλίου ‘Ένας κόσμος στη σκιά: στα άδυτα του παγκόσμιου εμπορίου όπλων”) και η Λεωνί Χαντάβι (Ερευνήτρια στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό OSINT).
Μπορείτε να εγγραφείτε εδώ σε περίπτωση που σας ενδιαφέρει να παρακολουθήσετε τη συζήτηση, η οποία θα γίνει στα αγγλικά.
Κείμενα με παρόμοιο περιεχόμενο:
Κλιματική κρίση και εξοπλισμοί: Σχόλιο του Αποστόλη Φωτιάδη
“Εξουσίες εκτός ελέγχου”, νέο βιβλίο του Αποστόλη Φωτιάδη
Αποστόλης Φωτιάδης: η Ευρώπη κάνει πολιτική πάνω στην προσφυγική κρίση
