Κατά το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου 2020, η ελληνική κοινωνία[1] καθώς και το ελληνικό κράτος, ήρθαν αντιμέτωπα με μία παγκόσμια, κάπως επιβληθείσα λόγω της σαρωτικής παρουσίας της, πρωτόγνωρη υγειονομική κατάσταση που είχε συγκλονίσει τελευταία φορά με παρόμοιο τρόπο, το 1918 – 1920, η ισπανική γρίπη [2] . Ο επαναπροσδιορισμός των όρων της ελεύθερης διαβίωσης ή κι αλλιώς, του «κοινωνικού συμβολαίου» κατά J. J. Rousseau [3],στην καθημερινότητα των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο, ήρθε ως κρατική και κοινωνική διαδικασία υπό διαπραγμάτευση [4]. Η τελευταία υιοθέτησε το δοκιμασμένο μοντέλο κοινωνικής αποστασιοποίησης και προληπτικών (ή και κατασταλτικών, σε πολλές περιπτώσεις), μέτρων, πλην ορισμένων εξαιρέσεων σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, αυτό της Ισπανίας [5].

Δομικό χαρακτηριστικό της έννοιας και της σφαίρας της δημόσιας υγείας, είναι η «αλληλεπίδραση των ανθρώπων» με την απόδοση που δίνει η σχολή της Κοινωνιολογίας του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού, αλλά και σε όρους Επιδημιολογίας και Στατιστικής με τις λέξεις «διασπορά» και «επιπολασμός» [6] . Το θέμα έγκειται στη σημαντικότητα τοποθεσιών αλληλεπίδρασης και ποιες από αυτές θεωρούνται κρίσιμες στον ίδιο βαθμό με τον Covid-19.

Παρατηρείται, πότε έμμεσα και πότε άμεσα, ανάλογα τη βαρύτητα των κοινωνικών πράξεων των ατόμων, στην ελληνική κοινωνία, ειδικότερα από το 2015 και έπειτα, η κοινωνική διαδικασία επαναπροσδιορισμού της σημασίας των λέξεων και εννοιών (και δεν αφορά μόνο τη διατήρηση της ελληνικής γλώσσας ως γλώσσας, αλλά και νοημάτων γύρω από καθημερινές λέξεις). Μια διαδικασία (συμβολικής) εγγραφής στην καθημερινή ομιλία, αντίστοιχης με αυτήν των παγκόσμιων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που συγκροτεί μία πραγματικότητα η οποία με τη σειρά της, συγκρούεται με την πραγματικότητα της θεμελιωμένης στη βάση της πατριαρχίας του ‘30 – ‘40 και της αμφισβήτησης έως και παύσης τέτοιας παράδοσης του μοντέλου της οικογένειας από γενιά σε γενιά.

Η πανδημία Covid-19 έφερε μπροστά το «παρασκήνιο» στο «προσκήνιο», βάσει της αναλογικής χρήσης αυτών των λέξεων με το θέατρο του Κοινωνιολόγου E. Goffman [7], τα έντονα «ένστικτα της ελληνικής κοινωνίας» προς επιβίωση βάσει Α. W. Gouldner [8], όλα τα νοήματα που επιζούν ακόμη με το μοντέλο της κυριαρχίας και συμβολοποίησης[9] του τοξικού αρρενωπού[10] με σκοπό να συγκρουστεί μετωπικά πια, στη βάση ισχυροποίησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με το νέο μοντέλο της ισότητας των ανθρώπων και της «κοινωνικής δικαιοσύνης»[11]. Έτσι, η λέξη «εγκλεισμός» που χρησιμοποιείται συνεχώς από την κοινή γνώμη για την κατάσταση που ζήσαμε και ζούμε λόγω Covid-19, δεν σημαίνει πλήρης αφαίρεση των ατομικών, κοινωνικών, πολιτικών δικαιωμάτων σε ένα ορισμένο πλαίσιο, πολύ συγκεκριμένο.

Η παροχή πρώτων αναγκών (υγείας, συνθηκών στερητικών αξιοπρεπούς διαβίωσης, επικοινωνίας, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας [12] όσο και αθλητισμού) προς τους κρατούμενους της χώρας δεν είναι δεδομένη βάσει ερευνών και επιτόπιων παρεμβάσεων από την Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης[13] [14] . Όπως αναφέρεται, «σε έκτακτες περιπτώσεις, όταν τίθεται σε άμεσο κίνδυνο η ζωή, η υγεία ή η ελευθερία μέλους του προσωπικού ή κρατουμένου ή τρίτων, τα μέτρα λαμβάνονται από τον Διευθυντή του καταστήματος και καλείται για να επιληφθεί αμέσως κατά περίπτωση αρμόδιος ιατρός» (Άρθρο 63 – Μέτρα τάξης, προστασίας και ασφάλειας)[15] . Δυστυχώς, δεν το είδαμε αυτό εγκαίρως να συμβαίνει.

Το εθνικό σχέδιο ελέγχου της διασποράς του ιού των κρατουμένων στα καταστήματα κράτησης εν έτει 2021, θα έπρεπε ήδη να έχει επανασχεδιαστεί με βάση το εκάστοτε κατάστημα κράτησης και την ανθρώπινη χωρητικότητα εντός του, με στόχο την πρόληψη και την προστασία των ήδη ταλαιπωρημένων από άλλες ασθένειες (ηπατίτιδες, HIV και άλλες, οι οποίες κι αυτές επηρεάζονται από τον Covid-19 κατά χειρότερο τρόπο): για παράδειγμα, πόσοι άνθρωποι είναι εντός ενός κελιού;

Η αποσυμφόρηση των φυλακών έρχεται στο προσκήνιο όλο και πιο έντονα σε όλα τα πεδία, ως επιτακτική πια ανάγκη και επιστημονικά μιλώντας, που συζητείται από το 2014 τουλάχιστον, και που υποστηρίζεται από δύο προτάσεις – θεωρήματα: α) οι φυλακές είναι κατασκευές σωματικού και πνευματικού άσκησης ελέγχου των ανθρώπων (Μ. Foucault) [16] και β) η κατάργηση των φυλακών μπορεί να αποδώσει καλύτερα απ΄ ότι ο εγκλεισμός, τόσο οικονομικά (κόστος καταστήματος) όσο και κοινωνικά[17] .

Έχει ενδιαφέρον η προσέγγιση αυτή, αν αναλογιστούμε το ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν τηρείται η προσοχή στην κατηγοριοποίηση των κρατουμένων ως προς την υγιεινή τους, «η διεύθυνση εξασφαλίζει τους όρους υγιεινής και καθαριότητας στο κατάστημα, διατηρεί σε καλή λειτουργία όλες τις εγκαταστάσεις και παρέχει δωρεάν, σε επαρκείς ποσότητες, τα μέσα για την ατομική υγιεινή και καθαριότητα των κρατουμένων [ … ] » (Άρθρο 23 – Υγιεινή και καθαριότητα). Ακόμη, η πρόταση της Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, ήδη τον Μάρτιο του 2020, για την αποσυμφόρηση των φυλακών μπορεί να μειώσει τη συγχρώτιση όχι μόνο μεταξύ κρατουμένων αλλά και μεταξύ των προσωρινών κρατουμένων και σωφρονιστικών υπαλλήλων (προαυλισμός, επάνοδος στα κελιά ή τους θαλάμους, διανομή συσσιτίου, μεταγωγές, μεταφορά ασθενών)[18] .

Ακολουθεί ένα μικρό χρονικό του έτους 2020 βάσει των πηγών που προκύπτουν από καταγγελίες – διαμαρτυρίες κρατουμένων που βγήκαν στη δημοσιότητα, δικτύων υποστήριξης των δικαιωμάτων των κρατουμένων, σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί μέχρι στιγμής με αναφορά των περιστατικών που έχουν καταγραφεί ήδη, όσον αφορά τον Covid-19 και τους κρατούμενους. Ανάλογα το περιστατικό κρούσματος ή και κρουσμάτων, μπορεί να αντιστοιχίσει κανείς τις περιπτώσεις με τις οδηγίες προστασίας.

14 Μαρτίου 2020

Φυλακές Κορυδαλλού, γυναικείες: κείμενο από τις γυναικείες φυλακές Kορυδαλλού – γραπτή διαμαρτυρία και αίτημα στήριξης από την Πολιτεία [19] .

=> Ζήτημα διαχωρισμού και άμεση βάσει ηλικιακής βαθμίδας συνδυαστικά με την βαρύτητα και την πορεία έκτισης της ποινής, όσον αφορά τους ηλικιωμένους ανθρώπους, καθώς και τις μητέρες.

Επαληθευμένη χρονικά (Δεκέμβριος) με το ίδιο αίτημα, κι η κατάσταση στις φυλακές Θήβας των γυναικών [20] βάσει μαρτυρίας του Δικτύου Αλληλεγγύης Κρατουμένων.

16 Οκτωβρίου 2020

Φυλακές Λάρισας: θετικός στον Covid-19 βρέθηκε ο υπάλληλος της εξωτερικής φρουράς των Φυλακών Λάρισας [21] .

=> Ζήτημα μετακινήσεων – μεταγωγών των κρατουμένων.

20 Οκτωβρίου 2020

Φυλακές Κέρκυρας: δύο κρατούμενοι των Φυλακών βρίσκονται υπό εξέταση καθώς και η διοίκηση του σωφρονιστικού καταστήματος Κέρκυρας. Κανένας έλεγχος μέχρι πρότινος [22] .

=> Περίπτωση φυλακής υψίστης ασφαλείας με περισσότερους κλειστούς χώρους – αυξημένη ταχύτητα διασποράς του ιού από τη στιγμή που υπάρχουν ύποπτα συμπτώματα.

7 Νοεμβρίου 2020

Φυλακές των Διαβατών της Θεσσαλονίκης: επιβεβαιώθηκαν 62 θετικά κρούσματα [23] .

11 Νοεμβρίου 2020

Φυλακές Άμφισσας: επιβεβαιωμένα κρούσματα κοροναϊού στο προσωπικό του σωφρονιστικού καταστήματος.

=> Υποχρεωτικές απολυμάνσεις σε καθημερινή βάση εντός των κλειστών χώρων των καταστημάτων και υποχρεωτική χορήγηση υγειονομικού υλικού (μάσκες, γάντια, αντισηπτικά) σε κρατούμενους και σωφρονιστικούς υπαλλήλους.

Συμπερασματικά, με την αλλαγή στα θεμέλια της υγείας και της δημόσιας σφαίρας με τον Covid-19 να αποτελεί το παγόβουνο διαδικασιών που είτε πραγματοποιούνται ήδη είτε πιέζουν ώστε να πραγματοποιηθούν, υπάρχει η ευκαιρία εκμετάλλευσης της σύγκρουσης των πραγματικοτήτων σήμερα, με δημιουργικούς όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και ανάληψης πρωτοβουλιών για επίλυση χρόνιων ζητημάτων όσον αφορά τη φυλακή ως κατασκευή αρχιτεκτονικά και κοινωνικά, όμως, με μη παραδοσιακά μέσα επίτευξης πια, αλλά με εκσυγχρονισμένα, με νέα πρόθεση για μία καλύτερη επένδυση του αύριο.

  1. Durkheim E., Οι κανόνες της κοινωνιολογικής μεθόδου, Μτφ.: Μουσούρου Μ. Λ., Αθήνα, Gutenberg, 2000.
  2. Chaussois R., Η Ισπανική γρίπη του 1918 – 1919, Ιστορία Εικονογραφημένη, τχ.17, 1969, σελ.53.
  3. Rousseau J. J., Το Κοινωνικό Συμβόλαιο. Αρχές του Πολιτικού Δικαίου, Μτφ.: Κονδύλης Φ., Αθήνα, Δαμιανός, 1986.
  4. Craib I., Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία. Από τον Πάρσονς στον Χάμπερμας, Μτφ.: Λέκκας Π., Αθήνα, Τόπος, 2011.
  5. Spinney L., Pale Rider. The Spanish flu of 1918 and how it changed the world, London, Vintage Publishing, 2018, pp. 83.
  6. Rothman K. J., Epidemiology: An Introduction, Oxford University Press, 2012, pp. 53.
  7. Goffman Ε., Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Μτφ.: Γκόφρα Μ., Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2006.
  8. Gouldner A. W., The Coming Crisis in Western Sociology, New York, Basic Books Ltd., 1970
  9. Roussillon R., Primitive Agony and Symbolization, England, Routledge, 2011.
  10. Wong Y. J. etc, “Meta-analyses of the relationship between conformity to masculine norms and mental health-related outcomes”, Journal of Counseling Psychology, 64 (1), 2017, pp. 80 – 93.
  11. Κουράκης Ν. Ε., Κοινωνική Δικαιοσύνη. Μεταλλάσσοντας τις προκλήσεις σε ευκαιρίες, Αθήνα, Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2017, σελ. 27.
  12. https://www.avgi.gr/gallery/podcasts/376482_tilekpaideysi-sti-fylaki-ena-parathyro-sti-zoi , Ηχητική συνέντευξη Πέτρου Δαμιανού, «Τηλεκπαίδευση στη φυλακή – Ένα παράθυρο στη ζωή», ημερομηνία δημοσίευσης: 11/01/2021, τελευταία πρόσβαση: 14/01/2021.
  13. https://www.coe.int/en/web/cpt/greece, The CPT and Greece, τελευταία πρόσβαση: 15/01/2021.
  14. https://www.synigoros.gr/?i=human-rights.el.files.726938, Συνήγορος του Πολίτη, Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης των Βασανιστηρίων & της Κακομεταχείρισης – Ετήσια Ειδική Έκθεση OPCAT 2019, τελευταία πρόσβαση: 14/01/2021. Το 2015 βάσει των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ το σύνολο των καταδίκων έφτανε τον αριθμό 7.039. https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SJU30/-, Ελληνική Στατιστική Αρχή, τελευταία πρόσβαση: 15/01/2021.
  15. http://www.opengov.gr/ministryofjustice/?p=8564, Σωφρονιστικός Κώδικας, τελευταία πρόσβαση: 15/01/2021.
  16. Foucault M., Επιτήρηση και τιμωρία: η γέννηση της φυλακής, Μτφ.: Μπέτζελος Τ., Αθήνα, Πλέθρον, 2011.
  17. Λάζος Γ., Κριτική Εγκληματολογία, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2007, σελ. 241.
  18. https://www.lawspot.gr/nomika-nea/koronoios-protaseis-gia-tin-prostasia-ton-kratoymenon-stis-fylakes-apo-tin-enosi-ellinon, «Κορωνοϊός: Προτάσεις για την προστασία των κρατουμένων στις φυλακές από την Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων», ημερομηνία δημοσίευσης: 26/03/2020, τελευταία πρόσβαση: 16/01/2021.
  19. https://www.kar.org.gr/2020/03/14/koronoios-sos-ton-kratoymenon-ton-gynaikeion-fylakon-korydalloy/, «Κορονοϊός: SOS των κρατουμένων των γυναικείων φυλακών Kορυδαλλού», ημερομηνία δημοσίευσης: 14/03/2020, τελευταία πρόσβαση: 17/01/2021.
  20. https://staging1.pressenza.com/el/2020/12/kratoumenes-stis-fylakes-elaiona-thivas-zitoun-xana-aposimforisi-ton-fylakon/, «Κρατούμενες στις φυλακές Ελαιώνα Θήβας ζητούν ξανά αποσυμφόρηση των φυλακών», ημερομηνία δημοσίευσης: 2/12/2020, τελευταία πρόσβαση: 17/01/2020.
  21. https://kedenews.gr/perifereia-thessalias/larisas/dimos-larisaiwn/koronoios-filakes-krousma-larisa/, Θανάση Κ., «Κορονοϊός – Φυλακές Λάρισας: Θετικός υπάλληλος της εξωτερικής φρουράς», ημερομηνία δημοσίευσης: 16/10/2020, τελευταία πρόσβαση: 18/01/2020.
  22. https://www.corfupress.com/2020/%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%B7%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%83/%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BF/koinonia/%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CE%B3%CF%87%CE%BF%CF%82-%CE%B4%CE%B5%CE%BD-%CE%AD%CF%87%CE%B5%CE%B9-%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-%CF%86%CF%85/, «Κανένας έλεγχος δεν έχει γίνει στις Φυλακές! Σε αναζήτηση για τον τρόπο που «πέρασε» ο κορονοϊός στο σωφρονιστικό κατάστημα Κέρκυρας», ημερομηνία δημοσίευσης: 20/10/2020, τελευταία πρόσβαση: 18/01/2021.
  23. https://tvxs.gr/news/ellada/koronoios-62-thetika-kroysmata-stis-fylakes-diabaton, «Κορονοϊός: 62 θετικά κρούσματα στις φυλακές Διαβατών», ημερομηνία δημοσίευσης: 7/11/2020, τελευταία πρόσβαση: 18/01/2021.