Το πρωί της Παρασκευής, 4 Ιουνίου 2021, ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, και ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ, Παναγιώτης Αρκουμανέας, επισκέφθηκαν το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της ΒΙΑΛ στην Χίο, όπου την προηγουμένη είχαν ξεκινήσει οι εμβολιασμοί των αιτούντων άσυλο.
Γράφει η Ευτυχία Σουφλέρη.
Εικονογράφηση: Φάνης Κόλλιας
Επιμέλεια: Σταύρος Μαλιχούδης
Με βάση δημοσιεύματα που κατέγραψαν την επίσκεψη των δύο αξιωματούχων, ο Παναγιώτης Αρκουμανέας δήλωσε «εντυπωσιασμένος από την οργάνωση των εμβολιασμών στο ΚΥΤ της ΒΙΑΛ», ενώ «ικανοποιημένος από τον ρυθμό των εμβολιασμών στον πληθυσμό της ΒΙΑΛ» εμφανίστηκε και ο Νότης Μηταράκης.
«Ειδικά στο μεταναστευτικό, καταφέραμε να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τις επιπτώσεις της πανδημίας από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα», δήλωσε ο υπουργός. «Και με τους μαζικούς εμβολιασμούς είμαστε αισιόδοξοι ότι έχουμε αντιμετωπίσει την κρίση».
Ο Νότης Μηταράκης και ο Παναγιώτης Αρκουμανέας κατά την επίσκεψή τους στην ΒΙΑΛ / © Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου
Ελάχιστοι εμβολιασμοί στις δομές φιλοξενίας
Για τον εμβολιασμό των αιτούντων άσυλο που διαμένουν στα ΚΥΤ των νησιών του Αιγαίου (Λέσβος, Λέρος, Κως, Σάμος, Χίος) έχει προκριθεί η χρήση του μονοδοσικού εμβολίου της Johnson & Johnson.
Κατά την πρώτη ημέρα πραγματοποίησης εμβολιασμών, στη ΒΙΑΛ εμβολιάστηκαν συνολικά 50 άτομα. Έως και τις 20 Ιουνίου 2021, στη δομή φιλοξενίας, όπου με βάση την πιο πρόσφατη καταγραφή διαμένουν 491 άτομα, είχαν εμβολιαστεί σύμφωνα με πληροφορίες του Solomon συνολικά μόλις 140 αιτούντες άσυλο.
Πηγές από το πεδίο αναφέρουν πως παρόμοια εικόνα παρουσιάζεται και στις υπόλοιπες δομές, τόσο στα άλλα νησιά του Αιγαίου όσο και στην ενδοχώρα.
Στο ΚΥΤ Μαυροβούνι στη Λέσβο, για παράδειγμα, όπου διαμένουν 4.669 άτομα, είχαν πραγματοποιηθεί το ίδιο διάστημα μόλις 372 εμβολιασμοί. Στον καταυλισμό Βαθύ στη Σάμο, με 1.393 ενοίκους, μόλις 108 εμβολιασμοί.
Λίγες δεκάδες εμβολιασμοί συνολικά είχαν πραγματοποιηθεί σε Μαλακάσα, Σχιστό, και Ελαιώνα (σε συνολικό πληθυσμό σχεδόν 7.000 ατόμων).
«Η πανδημία ήταν ευκαιρία για να σχεδιαστεί μία αποτελεσματική πολιτική διαχείρισης των πληθυσμών με ιδιαιτερότητες όπως οι πρόσφυγες», είπε στο Solomon ο ιατρός και γενικός διευθυντής της ΜΚΟ Intersos, Απόστολος Βεΐζης, συμπληρώνοντας πως ο εμβολιασμός κατά του κορωνοϊού θα μπορούσε να δώσει λύσεις σε αδιέξοδα που αφορούν τόσο την υγεία των αιτούντων άσυλο, όσο και τον υπερπληθυσμό των δομών.
Όμως συνολικά, έως και σήμερα, υπολογίζεται ότι οι εμβολιασμένοι αιτούντες άσυλο σε νησιά και ενδοχώρα δεν ξεπερνούν τους 1.000.
Κι ενώ στις συνθήκες συστηματικής υποβάθμισης του επιπέδου διαβίωσής τους, χιλιάδες αιτούντες άσυλο αδυνατούν να τηρήσουν τα μέτρα αυτοπροστασίας και αποφυγής διασποράς της Covid-19, η έρευνα του Solomon καταδεικνύει πως, ενάμιση χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, η εθνική στρατηγική για την προστασία των πληθυσμών προσφύγων και μεταναστών παραμένει θολή.
Αλλά και ότι, κατά τους προηγούμενους μήνες, η κυβέρνηση δεν μοιράστηκε όλη την αλήθεια για τους αριθμούς των κρουσμάτων στις δομές φιλοξενίας.
Μόλις μερικές εβδομάδες πριν προέβη σε μια παραδοχή, μέσω του γενικού γραμματέα υποδοχής του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου: ο Μάνος Λογοθέτης δήλωσε πως «ένα 30%» των αιτούντων άσυλο στα ΚΥΤ έχει ήδη νοσήσει, ποσοστό εξαιρετικά υψηλό σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Στο ΚΥΤ Μαυροβούνι έχουν πραγματοποιηθεί λιγότεροι από 400 εμβολιασμοί σε πληθυσμό άνω των 4.500 ατόμων / © Νασρουντίν Νιζάμι
Έως και τρεις φορές υψηλότερος κίνδυνος μόλυνσης…
Επιστημονική έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στους ανθρώπους σε κίνηση κατά το πρώτο εννιάμηνο της πανδημίας (Φεβρουάριος-Νοέμβριος 2020) διαπίστωσε πως ο κίνδυνος μόλυνσης από Covid-19 στους καταυλισμούς προσφύγων στην Ελλάδα ήταν 2,5 έως 3 φορές υψηλότερος σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Εξαιρετικά υψηλός κίνδυνος μόλυνσης από Covid-19 διαπιστώθηκε στα ΚΥΤ των νησιών και στο ΚΥΤ Φυλάκιο (Έβρος), την στιγμή που, κατά το εξεταζόμενο διάστημα, σε τουλάχιστον έξι από τα επτά ΚΥΤ (85.7%) και 18 από τις 32 δομές της ενδοχώρας (56.3%) σημειώθηκε τουλάχιστον ένα περιστατικό έξαρσης των κρουσμάτων.
Έκθεση του European Centre on Disease Prevention and Control, για τον εμβολιασμό προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη, αναφέρεται ονομαστικά στις εκρήξεις κρουσμάτων που σημειώθηκαν στους καταυλισμούς της Ριτσώνας, της Μαλακάσας, και της δομής στο Κρανίδι, όπου και εντοπίστηκαν 150 κρούσματα μόνο τον Απρίλιο του 2020.
… αλλά όχι προτεραιότητα
Τον Οκτώβριο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε μια οδηγία στην οποία οι πρόσφυγες αναφέρονται ρητά ως ομάδα προτεραιότητας στον σχεδιασμό εκστρατειών εμβολιασμού.
Και από τον Φεβρουάριο του 2021, χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Ισπανία και η Σερβία εξέφρασαν επίσημα την πρόθεσή τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο να προτεραιοποιηθούν στις εθνικές εμβολιαστικές τους εκστρατείες.
Όχι όμως και η Ελλάδα, καθώς περίπου τον ίδιο καιρό η κυβερνητική εκπρόσωπος, Αριστοτελία Πελώνη, δήλωνε πως ο εμβολιασμός των αιτούντων άσυλο στις υπερκορεσμένες δομές της χώρας «δεν αποτελεί προτεραιότητα», με τη στάση της χώρας να χαρακτηρίζεται σε δημοσιεύματα ως “Greeks first” («Πρώτα οι Έλληνες»).
Προγραμματισμένος αρχικά να ξεκινήσει τον περασμένο Μάιο, ο εμβολιασμός στους προσφυγικούς καταυλισμούς ξεκίνησε τελικά στις αρχές Ιουνίου.
«Ελευθερία» και «Γαλάζια Ελευθερία»
Το Solomon επικοινώνησε με το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου στα μέσα Μαΐου, θέτοντας ερωτήματα για τον εμβολιασμό των αιτούντων άσυλο.
Το υπουργείο μας αποκρίθηκε πως «οι εμβολιασμοί έχουν ξεκινήσει χωρίς εξαίρεση, όπως εμβολιάζεται και ο γενικός πληθυσμός», συμπληρώνοντας πως «το γεγονός ότι υπάρχουν ελάχιστοι άνω των 60 ετών στις δομές έχει οδηγήσει στο να είναι λίγοι οι εμβολιασμοί, και να γίνονται από τους ανθρώπους του ΕΟΔΥ που βρίσκονται εκεί ως υγειονομικό προσωπικό».
Ο εμβολιασμός των αιτούντων άσυλο πραγματοποιείται μέσα από την συμμετοχή στα δύο εμβολιαστικά προγράμματα του κράτους:
- την επιχείρηση «Γαλάζια Ελευθερία», η οποία αφορά τον εμβολιασμό των πληθυσμών των ΚΥΤ
- την επιχείρηση «Ελευθερία», η οποία αφορά τον εμβολιασμό του πληθυσμού που διαμένει σε δομές φιλοξενίας
Παρά τον αναλογικά μεγαλύτερο κίνδυνο για προσβολή από την Covid-19 που αντιμετωπίζουν, φαίνεται πως η προσπάθεια ανοσοποίησης των πληθυσμών των ΚΥΤ διενεργείται στο πλαίσιο της γενικής ανοσοποίησης των νησιωτών, αντιμετωπίζοντας τους αιτούντες άσυλο ως Έλληνες πολίτες.
Αυτή η αναλογικότητα με τον ντόπιο πληθυσμό, όμως, δεν ήταν η πρακτική που ακολουθήθηκε καθολικά μέχρι σήμερα, αφού οι αιτούντες άσυλο ηλικιών 30-39 αποκλείστηκαν από το πρόωρο άνοιγμα της εμβολιαστικής διαδικασίας για αυτές τις ηλικίες, που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Απριλίου.
Από το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου μας ειπώθηκε πως αυτό συνέβη επειδή ήταν «έκτακτο». Παράλληλα, μας είπαν πως «από τις υπηρεσίες του υπουργείου και τις διοικήσεις των δομών, έχει υλοποιηθεί η προτεραιοποίηση των ευάλωτων, καθώς και η ηλικιακή κατανομή τους».
Αλλά, στην πραγματικότητα, αυτό δεν μπορεί να υλοποιηθεί, καθώς δεν διατηρείται ηλεκτρονικός φάκελος υγείας του κάθε αιτούντα άσυλο.
Επομένως, το υπουργείο δεν θα μπορούσε να γνωρίζει τον ακριβή αριθμό ευπαθών ατόμων, ενώ πολλοί από τους αιτούντες άσυλο δεν διαθέτουν κανέναν αριθμό κοινωνικής ασφάλισης (ΠΑΑΥΠΑ ή ΠΑΜΚΑ, που είναι απαραίτητοι για τον εμβολιασμό).
Στα ΚΥΤ όπως στο Φυλάκιο, της φωτογραφίας, ο κίνδυνος να νοσήσουν από κορονοϊό οι διαμένοντες ήταν έως και τρεις φορές μεγαλύτερος από ότι για τον γενικό πληθυσμό / © Ηλιάνα Παπαγγελή
Προβληματική η επικοινωνία του εμβολιασμού
Το υπουργείο Υγείας δεν παρέχει στην ιστοσελίδα του σχετική ενημέρωση σε άλλη γλώσσα πλην της ελληνικής, ενώ κατά την επικοινωνία μας με το γραφείο τύπου του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου μας μεταφέρθηκε πως δεν βρισκόταν σε γνώση τους καμία σχετική καμπάνια ενημέρωσης που θα γινόταν κεντρικά.
Συνεπώς, το μήνυμα που θα έφτανε στους αποδέκτες-υποψήφιους προς εθελούσιο εμβολιασμό, αφέθηκε στην καλή διάθεση των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) και των εκάστοτε διοικήσεων των δομών.
Αλλά, τη στιγμή που η ελληνική εμβολιαστική καμπάνια δεν έπεισε ούτε την πλειονότητα του νοσηλευτικού προσωπικού, πώς θα πειστούν να εμβολιαστούν κατά του κορονοϊού άνθρωποι που δεν βλέπουν να απορρέει για εκείνους κανένα κίνητρο, και που δεν έλαβαν αντίστοιχη επίσημη ενημέρωση στη γλώσσα τους;
Είναι ενδεικτικό ότι, σύμφωνα με τον γραμματέα υποδοχής του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, Μάνο Λογοθέτη, κατά την εκκίνηση των εμβολιασμών ενδιαφέρον είχε εκφράσει μόλις το 15% όσων διέμεναν στα ΚΥΤ.
Ταυτόχρονα, ένας μεγάλος αριθμός αιτούντων άσυλο αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό και δυσπιστία τις ελληνικές αρχές, θεωρώντας ότι «κλειδώθηκαν» για μήνες στις δομές φιλοξενίας με πρόσχημα την πανδημία ― διάστημα κατά το οποίο δεν ελήφθη πρόνοια, ούτως ώστε να ενημερωθούν για την πανδημία με τρόπο προσιτό στις δικές τους πολιτισμικές προσλαμβάνουσες.
Από πλευράς του, την ίδια στιγμή, το υπουργείο δεν δείχνει να αναγνωρίζει κάποιο ζήτημα.
«Εμείς εδώ δεν έχουμε την εικόνα ότι υπάρχει κλίμα κατά του εμβολιασμού, τουλάχιστον όχι σε βαθμό που να μας οδηγήσει σε κάποια καμπάνια», μας μεταφέρθηκε σχετικά από το γραφείο τύπου, κατά την επικοινωνία μας στα μέσα Μαΐου.
Το στοίχημα του εμβολιασμού των δίχως χαρτιά
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του Solomon έχει συσταθεί ομάδα εργασίας με τη συμβολή του υπουργείου Υγείας, του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, του Παγκόσμιου Οργαισμού Υγείας και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης και της Ύπατης Αρμοστείας, καθώς και φορέων της κοινωνίας των πολιτών που παρέχουν υπηρεσίες σε πρόσφυγες και μετανάστες (Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Intersos, SolidarityNow, κ.α.).
Η συμβολή των τελευταίων στην οργάνωση της διαδικασίας των εμβολιασμών έγκειται, μεταξύ άλλων, και στην υπενθύμιση της ανάγκης για ισότιμη συμπερίληψη όσων ζουν στον δρόμο ή βρίσκονται παράτυπα (χωρίς χαρτιά) στη χώρα, την στιγμή που η διαδικασία προσανατολίζεται κυρίως προς όσους ζουν σε καταυλισμούς και διαμερίσματα του προγράμματος ESTIA ή HELIOS.
«Υπάρχει η αποδοχή από την πλευρά του κράτους να ενταχθούν στη διαδικασία εμβολιασμού οι χωρίς χαρτιά», λέει στο Solomon ο Απόστολος Βεΐζης, γενικός διευθυντής της Intersos, που συμμετέχει στην ομάδα εργασίας. «Αντιμετωπίζουμε όμως δύο μεγάλα θέματα: Πώς να τους εμβολιάσουμε, μιας και δεν έχουν ΑΜΚΑ, και πώς θα οργανωθεί και θα υλοποιηθεί ο εμβολιασμός τους».
Αξίζει να εξηγήσουμε ότι ενώ οι Έλληνες πολίτες εμβολιάζονται μέσω ΑΜΚΑ, οι αιτούντες άσυλο εμβολιάζονται μέσω του Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (ΠΑΑΥΠΑ), ο οποίος εντάχθηκε πρόσφατα στην διαδικασία, ενώ για την τρίτη κατηγορία όσων δεν έχουν τίποτα από τα παραπάνω (π.χ. μετανάστες χωρίς χαρτιά, κάποιοι πολίτες τρίτων χωρών στα ΚΥΤ, ή οικονομικοί μετανάστες) θα δινόταν η δυνατότητα να αποκτήσουν έναν προσωρινό ΑΜΚΑ, για χρήση μόνο κατά τον εμβολιασμό: τον ΠΑΜΚΑ.
Ωστόσο, η σχετική ΚΥΑ ξεκαθαρίζει πως η έκδοσή του συνδέεται με ενέργειες της Υπηρεσίας Ασύλου και των φυλακών ή κέντρων κράτησης αλλοδαπών (ΠΡΟΚΕΚΑ), αποκλείοντας πρακτικά τους χιλιάδες αόρατους για το σύστημα του ΗΔΙΚΑ μετανάστες που βρίσκονται παράτυπα στην χώρα, οι οποίοι συχνά είναι εργάτες γης που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες.
Στη Μανωλάδα έως και 10.000 εργάτες γης κοιμούνται στις αυτοσχέδιες παράγκες από πλαστικό και καλάμι που κατασκευάζουν δίπλα στα φραουλοχώραφα όπου εργάζονται / © Θοδωρής Νικολάου
«Να υπάρξει αναφορά ότι δεν θα διώκονται»
Το Ελληνικό Φόρουμ Προσφύγων και το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών έχουν στείλει επιστολή στο υπουργείο Υγείας, με την οποία θέτουν δύο αιτήματα. Το πρώτο αφορά τη δημιουργία μιας εκστρατείας ενημέρωσης του προσφυγικού και μεταναστευτικού πληθυσμού. Το δεύτερο αίτημα είναι να ανοίξει η διαδικασία εμβολιασμού και για τους ανθρώπους δίχως χαρτιά, ή όσους λαμβάνουν δεύτερη απορριπτική στο αίτημά τους για άσυλο.
«Θέλουμε να δώσουμε ορατότητα στο θέμα γιατί οι άνθρωποι αυτοί είναι στην πρώτη γραμμή. Εργάζονται στην εστίαση, στα χωράφια ― το πώς είναι άλλη κουβέντα. Είναι πάρα πολύ ευάλωτοι και πιθανοί super spreaders στο τέταρτο κύμα, αν τυχόν αυτό έρθει», εξηγεί ο Χρήστος Λαζαρίδης, υπεύθυνος Επικοινωνίας του Ελληνικού Φόρουμ Προσφύγων.
Παράλληλα, η αναγνώριση της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας εκτιμάται ότι θα αυξήσει τους ανθρώπους χωρίς έγγραφα στη χώρα.
«Κοινώς, θα αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που δεν θα έχουν πρόσβαση στη διαδικασία του εμβολιασμού», λέει ο Λαζαρίδης, συμπληρώνοντας πως παρότι ο εμβολιασμός αυτής της κοινωνικής ομάδας δεν αποτελεί προτεραιότητα, «δική μας μέριμνα είναι να αποτελέσει, κυρίως γιατί αντιλαμβανόμαστε τον κίνδυνο και για τους ίδιους και για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο».
Εκτιμά ότι η λύση θα πρέπει να έρθει μέσα από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, με μια πρόβλεψη, όπως συνέβη στο Ηνωμένο Βασίλειο, ούτως ώστε οι άνθρωποι που βρίσκονται παράτυπα στη χώρα και εκφράζουν ενδιαφέρον να εμβολιαστούν να μη διώκονται.
Το σχετικό αίτημα βρίσκεται σε στάδιο αξιολόγησης, καθώς για την ώρα η κυβέρνηση κρατά τα χαρτιά της κλειστά ως προς το τι μέλλει γενέσθαι για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στη χώρα. Ταυτόχρονα, αχαρτογράφητο παραμένει το τοπίο και ως προς το πόσοι από τους «αόρατους» και δίχως χαρτιά, σε συνθήκες συνωστισμού ή αστεγίας, μπορεί να έχουν νοσήσει έως σήμερα.
Στα μέσα Ιουνίου αποκαλύφθηκε πως δεκάδες κρούσματα είχαν σημειωθεί στους μετανάστες που εργάζονταν σε πτηνοτροφική μονάδα στην Πιερία. Πόσοι ακόμη να έχουν νοσήσει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας άραγε;
Αυτό μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ.
Το ρεπορτάζ έγινε στο πλαίσιο του Solomon media lab 2020-2021 με την υποστήριξη του Faces of Migation.
